Deepak Chopra en Leonard Mlodinow: Botsende wereldbeelden, wetenschap versus spiritualiteit
Uitgeverij Servire, 2012, ISBN 978-90-215-5134-0, 350 blzz.
Uit de piano klinkt Mozart, af en toe Wagner. De wetenschapper gaat er met zijn microscoop op af en hij onderwerpt het ivoor van een toets aan een diepgaand onderzoek om te ontdekken waar die vermaledijde Mozart toch vandaan komt. Helaas… geen Wolfgang Amadeus te vinden. Ook het ebbenhout van zwarte toetsen wordt terdege onderzocht, want daarin zou Wagner zich misschien wel kunnen verstoppen. Niet dus. Hoe dan ook, het klinkt mooi!
Dat is in een notendop het zogenaamde 'conflict' tussen reductionistische wetenschap en holistische spiritualiteit. De wetenschapper Leonard houdt strak vol, dat Darwins materialistische en mechanistische doctrine van toeval en natuurlijke selectie alles verklaart. Elk verschijnsel, ook het psychische, is er met een boel duw- en wringwerk in te passen; alles achteraf beredeneerd naar de gewenste oplossing toe. De arts Deepak beschrijft de creatieve werking van de geest, die de evolutie aandrijft en richting geeft. En als we ons dan afvragen, wie gelijk heeft, dan springt mij zomaar het verhaal De twaalfde koning van Godfried Bomans in gedachten. Dat ging zo: De kroonprins ontdekt dat hij een hol hoofd heeft. De hofarts bevestigt dat en feliciteert hem ermee. "Maar…", roept de prins, "straks moet ik regeren en wat moet ik dan doen met mijn holle hoofd?" De arts glimlacht. "Hoor eerst de ene partij en stuur hem weg. Hoor daarna de andere partij en stuur hem weg. Dat is alles." "Maar…," vraagt de prins, "welke partij heeft dan gelijk?" De hofarts luistert of er niemand is, die hem kan horen en buigt zich dan vlug naar het oor van de prins: "De grootste!" Zo begon koning Democratio aan zijn succesvolle regeerperiode, totdat de Crisis kwam.
Op dit moment in de tijd hebben de reducerende materialisten het heft nog stevig in handen. Zij vormen de meerderheid en hebben daarom de grootste mond en de meeste macht. Gezaghebbende wetenschappelijke bladen publiceren alleen hun onderzoeksresutaten. Meer dan 50.000 onderzoekers buigen zich over de neuronen en hun organisatie, vertelt Leonard. Daar moet toch ergens de geest uit tevoorschijn komen, zoals de schuimkopjes op de golven als ze maar hoog genoeg zijn? Nee, zeggen de spirituelen, de geest is de wind (ruach), die de golven veroorzaakt en opzweept, inclusief de schuimkopjes van het bewustzijn. Die wind zit niet in de golven.
Het is een eindeloze discussie. Deepaks standpunt versus dat van Leonard, weergegeven in afwisselende hoofdstukken. En dat, terwijl beiden afhankelijk zijn van het hetzelfde bewustzijn om überhaupt iets te kunnen denken. Op dat punt zouden wetenschap en spiritualiteit toch bij elkaar moeten kunnen komen? De wetenschapper is niets zonder zijn spiritualiteit, zijn bewustzijn, zijn creativiteit. En de spiritueel is niets zonder zijn fysieke brein. Daarom is er niet zoiets als het een 'versus' het ander. Jammer genoeg kennen we twee beelden, dat van de fundamentalist als wetenschapper (en 'dus' fanatiek atheïst) en dat van de fundamentalist als godsdienstfanaat. Die tegenstelling blijft in het boek doorklinken en verziekt de discussie.
Er is namelijk ook een middenweg mogelijk. Geest en stof zijn sinds de oerknal één substantie, zoals Spinoza het noemde. Charon noemde het psychomaterie. Kenmerkend is weer, dat Teilhard de Chardin en Charon niet in het boek voorkomen, terwijl hun stellingname fundamenteel zeer verhelderend zou kunnen zijn in deze discussie, omdat zij het hebben over een synthese van geest en stof. Geest is volgens Teilhard de binnenkant van stof, en stof is de buitenkant van geest. Uiteindelijk gaat de discussie in dit boek ook steeds weer over deze kwestie: binnenkant en buitenkant. Leonard schrijft: "Ik ben het met Deepak eens dat het fijn zou zijn als het theologische geloof het idee van God als een uiterlijke kracht, die het universum schiep en aanstuurt, zou inruilen voor een God als een innerlijke ervaring". Komt de geest voort uit de stof of is het omgekeerd: komt de stof voort uit de geest? Of is het één creatieve en levende substantie, de synthese en intensieve samenwerking van materie en spiritualiteit, al sinds de oerknal? Deepak komt het dichtst bij deze synthese. Leonard houdt zich nog te veel schuil in de loopgraven van het materialisme.
Dit boek geeft een boeiend, en soms ook irritant overzicht van de discussie, waar ook onze Stichting Teilhard de Chardin zich zo intensief mee bezighoudt. Het zou niet wetenschap versus spiritualiteit moeten zijn, maar wetenschap met spiritualiteit en religie (in de breedste zin van het woord). Beide schrijvers proberen hun gebied zo zuiver mogelijk over het voetlicht te brengen: pure wetenschap, en dus los van de psyche, en spiritualiteit zonder dogma's, kerkelijke instituties en bijgeloof. Deepak zegt tegen Leonard over de pure materialisten, die alles afmeten aan hun eigen paradigma: "Als je mensen alleen beoordeelt aan de hand van hoe goed ze kunnen biljarten, dan haalt Mozart 't niet; maar de fout zit in jouw bril". Verder verklap ik niets over de inhoud. Gewoon kopen en lezen! Goed boek! Zeer leesbaar, 350 nuttige bladzijden lang. Gerrit Teule